۱۳۹۱-۰۵-۰۱

Natural trend ڕەوتى سروشتى




Natural trend                                              ڕەوتى سروشتى
ئا / دلێر مەحمود


ئەم ڕەوتە پەیدابوو وەک وەڵام دانەوەیەک لەبەرمبەر ئەو بەرهەڵستیانەى کە هەبوو لە بەردەم پەروەردەکردن  لە سەدەکانى ناوەڕاستدا باوەڕیان وابوو کە یارى وخۆشى تێرکردنى ئارەزووکان  کارى شەیتانە تەنانەت مۆسیقاو گۆرانیش . وە بارى کۆمەڵایەتى زۆر خراپ بە شێوەیەکى  گشتى  بەهۆى ئەو جیاوازیە زۆرەى لە نێوان خەڵکدا هەبوو کە بەشێکى زۆرى خەڵک برسى و هەژار  وە چینێَکى کەم کە  دەوڵەمەند کە لە کۆشک ئاهەنگى بەردەوام بوون ،  دوو کەس هەوڵیان دا بۆ چارەسەرکردنى ئەو بارە نالەبارە کۆمەلایەتیە وە بانگەوازى چاکسازیان دەکرد  .
 (ڤۆلتیر ) کە بەشێوازیکى گاڵتەجارى  وەبە بیرکردنەوەى قوڵ بەشێوەیەکى لۆژیکى  ڕوونى کردەوە بۆ خەڵک  خراپى ئاستى کارەکانى  حکومەت و کەنیسە ، وەخستنە ڕووى ئەوى خواستى خەڵکە ، بۆیە نوسینەکانى بوە هۆى دەرکەوتنى ئازادى بیرو باوەرو ڕەخنەگرتن . 

جان جاک رۆسۆ   ( 1712 - 1778)
  لەو باوەڕدابوو کە لە پەروەردەکردنى مناڵ دا پێویست ناکات کە لە ڕووى ژیرى یەوە ئامادەکەین ، 
وە نەخرێتە ناو بیرکردنەو هەر بارێکى گرانى ژیرى ، بە ڵکو پێویستە بواربدەین کە مناڵ
 لە ئەنجامى سروشتى کارەکانى بگرێتە ئەستۆ دوور لە دەستێوەردانى گەورە  .
 لەو سەردەمەدا قوتابخانە دینیەکان مناڵ هیچ ئازادیەکى نەبوو کە تەنها شوینى فیرکردنى ئاینى بوو ، 
کە دەبوایە هەمیشە قسەنەکەن ، ڕێگەیان پێ نەدەدان کە بەئارەزوو خۆیان یارى بکەن .
 وەک کەسێکە گەورە هەڵسو کەوتیان لەگەڵ دەکردن بەبێ ڕەچاوکردنى توانایی ژیرى و جەستەیی  . 
 بۆ یە ( رۆسۆ ) لە هەولێک دا بۆ ڕزگارکردنى مناڵ لەو بارە نالەبارە  کتێبکى نوسیى  بەناوى  ( ئەمیل ) ( لە پەروەردەکردن ) دا داوا دەکات کە بگەڕینەوە بۆ سروشت لە پەروەردەکردنى مناڵ دا ،لە وەلەم کتێبەیدا هەندى بۆچون پەروەردەیی تیا دەردەکەوێت وەک :
1- جەختى کردنەوە لە گرنگى ڕۆلى دایک لە پەروەردەکردنى مناڵ ، نەدرێت بە دایەن  و کەسى تر بەخێوى بکات .
2-پەروەردەکردن لە سەرەتا ناحەز ( سلبى ) کە یەکێکە لە هەنگاوە پێویستەکانى پەروەردەکردن کە نابێت سەرتا چاندنى چاکەبێت بەڵکو        پاراستنى بێت لە خراپە .
3-بەکارنەهێنانى سزاى جەستەى لەگەڵ مناڵ .
4-زۆر بە کارنەهێنانى شێوازى وانەپێدان بەڵکو پێویستە مناڵ خۆى هەوڵ بدات فێرکردن .
5-مناڵ فێرى زمانى تر نەکرێت هەتا تەمەنى (12) ساڵ ، بەهۆى ئەوەى ناتوانێ بەراوورد بکات لە نێوان زمانى دایک و زمانى تر .
6-سەرەتا بابەتە بینراوەکان پێبوترێتەوە دواتر نەبینراو ، وە بابەتە زانستیەکان بەشێوەیەکى سەرنج ڕاکێش بوترێتەوە .
7-وازبهێنرێت لە مناڵ کە بە شێوەیەکى سروشتى فێر ببێت ، لە چواردەوورى ووردبێتەوە تەنها پشت نەبەستێ بە پەرتوک  ، بۆ ئەوەى    
      گەورەى خواى  تێ بگات .
8- زۆر بەکارنەهێنانى ڕینمایی کردن و زیادە ڕۆى لە فرمان کردن ڕیگەگرتن لە مناڵ .

Psychological trend   ڕەوتى دەرونى
                                                                                     
        بەدرێژکراوەى ڕەوتى سروشتى دادەنرێت  لەگەڵ ئەو لێکچونە زۆرەى هەیە لەنێوان هەردوو ڕەووتەکە لە ڕووى بنەماو خەسڵەت ، لە هەندێ ڕووە جیاواز بوو لەوەى ڕۆسۆ بانگەوازى بۆ دەکرد لە کتێبى (ئەمیل ) دا ، جەخت کردنەوەى لەسەر پرۆگرام لەپاڵ شارەزایی  ، گرنگى ئارەزوو و حەز   لەجیاتى هەوڵدان ، لەگەڵ هۆکارە ئەرێنیەکان لە پێناوى بەدى هێنانى ئامانجە پەروەردەییەکان . وە باوەریان بەوە هەیە کە پەروەردەکردن پرۆسەى گەشەکردنێکى سروشتى یەلە ناو ناخى مناڵ دا ئارەزوو تواناکانى دەدۆزیتەوە .وە بەهیزکردنى بە ڕێگەیەکى گونجاو .
1- باوەڕیان وابوو کە فێرکردن مافى هەموو منالێکە .
2- ئامانجى پەروەردەکردن پەرەپێدانى تواناى تاکە و لێهاتویەتى ، پاش دۆزینەوە وە زانینى باشترین ڕێگا بۆ پەرەپێدانى .
3- پەروەردەکردن ڕوونادات ئەگەر پشت بەستوو نەبێت بە شێوازە دەرونیەکان  کە سەرچاوە دەگرێت  لەسروشتى منال لە گەشەى لەش و سۆز
       ئەگەر ئاستى مناڵەکەمان بزانى ئارەزووى لە چى یەو لە حەز بەچى ناکات ، ئەوا رێگەی فێیرکردنى دەدۆزێتەوە . 
4- باوەڕیان بە گرنگى بابەت و ڕێگەى پێووتنەوەى : خاوەنى ئەم ڕەوتە دوو ڕیگەیان بۆ دەستەمۆکردن تێکەڵ کرد لەوانەى فەیلەسوفى ئینگلیزى ( جۆن لوک ) کە پەروەردەکردن بە دەستەمۆکردنى ژیرى بە ناچار کردنى مناڵ بە فێربوونى هەندى بابەت ئەگەرئارەزووى لى بێت یان لێ نەبَیت . هەتاکو بابەتەکان گران و ئالۆز بێ  توانى  هێزى ژیرى و درک کردنى بەرز دەبَیت . وەک وەرزشەوان کە لەشى بەهێز وبتەو دەبێت ئەگەر ڕاهێنانى بەهێزو سەخت ئەنجام بدات . لەو پەروەردەکانەى کە رێبەرى ئەم ڕەووتەیان دەکرد ( بستالۆزى ، هربت  - فرۆبل )   

                                                                            بستالۆزى
                                      ( لە زیورخ ى سویسرا لە دایک بووە لە ساڵى  1746 )               
 گرنگترین بۆچونەکانى :
1- گۆڕینى ئامانجە تیورییەکان بۆ ئامانجى بەرجەستە لە ژیانى قوتابى هەوڵ دان بۆ بەدى هێنانى بە هەموو جۆرە هۆکارێک .
2- پەروەردەکردن لەسەر بنەماى ڕێگە دەروونیەکان بێت ، بەسود وەگرتن لە ئارەزوو  خواستەکانى مناڵ ، ڕەچاوکردنى ئاستى مێشک و لەشى لە کاتى وانەپێدان و تاقى کردنەوەى . 
3- باوەڕى وابوو کە پەروەردەکردن کۆمەڵگە دەگۆڕێت ،تەنها هۆکارە بۆ ئەوەى بگەین بە چاکسازى کە خواستى کۆمەڵگەیە .  
4- داواى کرد لەسەر بنەماى پلەبە پلە لە فێرکردندا بگرێتە بەر لە سادە بۆ ئالۆز  ،  بینراو بۆ نەبینراو ......
5- ئامۆژگارى کرد کە پەیوەندى نێوان مامۆستاو قوتابى دۆستانەبێت لەگەڵ  بەڕیوەبەر لەسەر بنەماى خۆشەویستى بێت نەوەک سزادان .
6- پێویستە پەروەردەکردن هەموو بەشەکانى مێشکى مناڵ گەشەپێبدات ، وە دەیویست لە ڕیگەى پەروەردەوە هەموو هەستەکانى مناڵ ڕابهێنرێت .

تاقى کردنەوەکانى بستالۆزى لە پەروەردەکردن دا   
تاقى کردنەوەى  نیوهوف : قوتابخانەیەکى دامەزراند بۆ هەژاران لە نیوهوف ، هەڵدەسا بە پەروەردەکردنى مناڵان لە باخچەو کێڵگە لە وەرزى هاوین و لەناو خانوودا لە وەرزى زستان ، مەبەست لەم قوتابخانەیە کارکردن بوو بۆ ئەوەى بەبەرهەمەکانى پارەى پێویستیان دەست کەوێت بۆ دابین کردنى پێداویستیەکان فێرکردیان ، بەڵام سەرکەوت نەبوو بەهۆى زۆرى قەرز دایان خست .

تاقى کردنەوەى  ستانز :پاش بۆردومان کردنى گوندى ستانز ( سویسرا ) لە لایەن فەرنسا ، دەوڵەت ڕایسپارد بە کردنەوەى پەناگایەک و بەڕیوەبەرێت  بۆیە بوارێکى بۆ ڕەخسا بۆ ئەوەى بیردۆزەکانى لەبارەى مناڵ تاقى بکاتەوە ، کە لەسەر بنەماى ئەوەى کە فێرکردنى دروست کاتێ ڕوودەدات کە کارکردن و چالاکى  ببەسترێتەوە بە فێرکردنى تیورى ، مامەڵەى لەگەڵ مناڵدا بەسۆز و بەزەیی  بێت لە پێش دەست کردن   ڕاهێنانیان وە لەم تاقى کردنەوەیە بە  ووتەیەک دەری بڕى ( هیچ  تێڕوانینێک  نیە نەتوانى دەرنەبڕى ) .

تاقى کردنەوى برجدوف : هەوڵى دا کە  وانەکە بەرجەستەبکات ئەویش بە سەیرکردنى بابەتەکە ڕاستەوخۆ وە ناسینى لە ڕیگەى هەستەکان ، واى بکرێت  کە وانەکە گونجاو بێت لەگەڵ ئاستى درک کردنى  مناڵ ، بەشدارى کرد لە دانانى پلان بۆ فێرکردنى وە ئەنجام دانى 
تاقى کردنەوەیەک بە ناوى تاقى کردنەوەى ئیفردون  [ لەم تاقى کردنەوەدا خۆى ڕاستەوخۆ سەرپەرشتى فێرکردنى منالانى دەکرد و خواردنى پێدەدان ، وە پرۆگرامەکان یارى و گۆرانى تێدابوو  تێکەڵاوى وانە زانستى و کرداریەکان بوو ] .

             ڕەوتى زانستى Scientific trend
         سەدەى نۆزدە بەسەدەى پێش کەوتنى زانست و تەکنەلۆجیا دەناسرێت ،
 وە بەسەدەى بڵابوونەوەى  گیانى نەتەوەیی لە ئەوروپا بە     
شیوەیەکى بەربڵاو ، دەمارگیرى نەتەوەیی جێگاى دەمارگیرى ئاینى گرتەوە ،
 بووە هۆى جێگیر بوونى چەمکى دەوڵەت و دەسەڵات لەسەر حسابى کەنیسە وە 
تایبەت لە بوارى فێرکردن دا ئەنجام دانى تاقى کردنەوەى وورد و بەدەستهێنانى زانیارى لە ڕیگەى تیبینى کردن هەرچەندە زانست  بە شێوەى پلە بەپلە  گەشەى کرد بوڵام لە سەردەمى ڕینانسس زۆر بە زوویى گەشەى کرد   وە خەڵکیان توشى سەرسەڕمان کرد کە زانایان ئەنجامى تویژینەوەکانیان خستەڕوو  وە کاتێ گالیلۆ ئەوەى بەدرۆخستەوە کە تەنەقورسەکان لە تەنەسوکەکان زوتر دەکەونە خوارەوە ، وە دروست کردنى بزوینەرى هەڵم ، وە تاقى کردنەوەکانە لویس باستۆر کە سەلماندى کە تەنەزیندوەکان لە تەنى زیندو پەیدا دەبن  .
        (  1903- 1820)   هربت سبنسر   
     ئەم فەیلەسوفە ئیگلیزى لەو باوەڕەدایە کە ئامانجى پەروەردە ئامادەکردنى ژیانێکى هەمەلایەنە تەواوە ئەمەش بەهۆى کاریگەرى ئەو بزاوتە زانستى یەوە و بیردۆزى پەرەسەندن بوو کە بڵابوو لەو سەردەمە دا .  خاوەنى  ووتەى[  مانەوەى بۆ گونجاوترین ] وە بیردۆزى تایبەت بە گەشە و پێش کەوتنى کۆمەڵگە کە ( لیکچویی زیندەوەرزانى  similar biological ) 
  پێ بوابوو کەپێش کەوتن دیاردەیەکە لە جیهاندا تەنانەت لە دەرونى مرۆڤدا وە لە دامەزراوە کۆمەلایەتیەکاندا ،وە پێش کەوتن بەردەوامە لە ئاسان بۆ ئالۆز   .بۆ ئەەوى ژیانى تەواولە هەموولایەنێک بەدى بێت :
1- پێویستە پەروەردە لە بەرژەوەندى فێرکردنى تاکەکان بێت لە پارێزگارى کردن لە خۆ .
2- پێویستە پەروەردەکردن تاک ئامادەبکات بۆ ئەوەى خۆى کاربکات بۆ دەست کەوتنى قوتى رۆژانەى.
3- پیویستە پەروەردەکردن کاربکات لەسەر فێرکردنى تاک لە پاراستنى جۆر و ڕەگەز ئەویش بە فێرکردنى تاک هونەرى چاودێرى مناڵ .
4- تاک ئاماکەدەبکات کە خۆى هەستێ بە ئەنجام دانى ئەرکەکانى ژیانى کۆمەلایەتى و سیاسى .
5-پیویستە ئەو زانیاریانى بدات بە تاک بۆ ئەوەى چێژوەربگرێ  لە شارستانیەت و ڕۆشنبیرى ڕەگەزى مرۆڤــ لە هونەر و وێژە .

 بە بۆچونى (سبنسر ) کۆمەڵگە بەشێکە لە سیستمى سروشتى گەردون  ، وە کۆمەڵزانى هەولێکە بۆ زانینى پەیدابوونى کۆمەڵگە و پێکهاتنى و ڕەگەزەکانى و قۆناغەکانى گەشە و پەرەسەندنى ، لەگەڵ ئەو دیاردانەى کە پەیدادەبێ لە هۆکارە سروشتی و دەروونى و ژیانى .
ڕەووتى کۆمەلایەتى Social tendency
ئەم ڕەوتە کاریگەرى زۆرى هەبوو لەسەر پەروەردەو رێکخستنى قوتابخانە ،
 گرنگى یەکى زۆرى دا بە پێویستیەکانى کۆمەڵگەو  گەشەپێدانى تاک لەڕووى کۆمەلایەتى 
بۆ بەشدارى کردنى لە ژیانى ووڵات و نەتەوە ،    .  
هەرچەندە ئەم ڕەووتە لە فەیلەسوفى یۆنانى ( سورکرات )ە
 کە پەروەردەى رۆڵى کۆمەلایەتى هەیە وە ئەرکى  پەروەردە ئامادەکردنى هاوولاتى چاکە،
 دواتر ووتارە بەناوبانگەکەسێ یەم  ی سەرۆکى ووڵایەکگرتوەکانى ئەمەریکا تۆماس جیفرسۆن 
کە جیاوازى ڕەگەزى لە نێوان سپى پێست و ڕەش پێست نەهێشت کە پەروەردەکردن بۆ هەموو تاکێک لە هەر چین و تویژێک بێت 
 (1858 – 1952)        جون دیوى    
 تائێستا ئەم ڕووتە بەردەوامە بەڵام بە نۆى بوونەوەى ئاڕاستەکانى کە بنەماکانى کە فەیلەسوفى ئەمەریکى ( جۆن دیوى ) دایڕشت کە باوەڕى بە برگماتیک هەیە لە پەروەردەکردن وە لەو باوەڕەدایە کەمناڵ فێر نابێت ئەگەر پرسیارێکى هەبوو ماندبوو بە دواى ئەو هۆکارەى کە یارمەتى دەدات بۆ وەڵام دانەوەى ، پەروەدەى ڕاست وەک جۆن دیوى دەیبینێت بەندە لەسەر بەریەک کەوتنى ڕاستەوخۆ لە نێوان تاک و ژینگەدا
ئەو بەریەک کەوتنەدەبێتە هۆى کە مرۆڤـــ ڕووبەڕووى کێشەکان بێتەوە کە پێویستى بە چارەسەرکردن هەیە .
وە بیردۆزەکى لە پەروەردەکردن کورت دەبێتەوە : 
1- فێربون لە ڕیگەى کارکردن .
2- کارکردن بە دەست .
3- قوتابخانە تاقیگەیە نەوەک هۆڵى وانەووتنەوە .
4- چارەسەرى کێشە بە رێکەى سایکۆلۆجى دەبێت بە بریندارکردنى هەستى مناڵ 
 وە ڕیگەى زانستى بۆ چۆنیەتى چارەسەرکردنى کێشە :
1- ڕووبەڕووبونەوەى کێشەکە .
2- کۆکردنەوەى زانیاریەکان .
3- دانانى گریمانەکان .
4- دەست نیشان کردنى گونجاوترین گریمانە.
5- جێ بەجێ کردنى گریمانە 

    بنەما سەرەکیەکانى : 
سروشتى زانست : بەپێ فێرکارى (پراگمیتى ) جیهان ڕیژەیی یە جێگیر نیە لە بارێکى گۆڕان و دروست بوونى بەردەوامە ، بۆیە لەم بارەدا دەکەۆێتە ژێر ئەزموون و تویژینەوەى زانستى .
سروشتى ڕاستى : ڕاستی ڕەها مرۆڤــ دەستى ناکەوێت لە جیهانەى ئێستادا .
سروشتى مرۆڤـــ : بەپێ ى ئەم فەلسەفە مرۆڤـــ کە تەاوە لە هەموو لایەکەوە مێشک و گیان  و دەروون بەشى لەکتر جیا نین  ئەمەش خەسڵەتى تاکێکى تەواو . هەر تاکێک سروشت وکەسایەتى تایبەتى خۆى هەیە ، مرۆڤــ بەرهەمى کارلێکى نێوان ژینگە و کۆمەڵگەیە
سروشتى کۆمەڵگە : کۆمەڵگە لە گۆران دایە ، وە باوەڕى بە مرۆڤــ هەیە کە لەتواناى دایە بەشدارى کاریگەر بکات لە بنیادنان و گەشەپێدانى کۆمەڵگە و چارەسەرکردنى کێشەکان .
سروشتى بەهاکان : ئەم ڕەوتە باوەڕى نیە بە یاساڕەووشتیەکان نیە ، 
سروشتى پەروەردە : باوەڕى بەوەهەیە کە پەروەردەکردن خۆى ژیانە ، وە بەردەوام دەبێت تا ئەو کاتەى مرۆڤــ زیندو بێت ،لەبەر ئەوەى کۆمەڵگە لە گۆڕان و پێش کەوتن و گەشەپێدان  کە بنیاد دەنرێت لەسەر بنەماى دیوکراتى ، پێویستە هەمو تاکێک بەشدار دەبێت لە گەشەپێدان و چارەسەرى ئەو  کێشانەى جێگاى گرنگیەتیەتى .

         گرنگترین بیروباوەڕى پەروەردەیی جۆن دیوى :
1- هەموو پەروەردەیەکى کاریگەر بەندە لەسەر بەشدارى کردنى تاک لە ئاگاى کۆمەڵایەتى ڕەگەزى مرۆڤایەتى .
2- خویندنگە دامەزراوەیەکى  کۆمەڵایەتى یە بە پلەى یەکەم پیویستە ڕەنگدانەوەى وێنەى ژیانى کۆمەڵ بێت .
“I believe that the school is primarily a social institution.”          
3- ژیانى کۆمەڵایەتى مناڵ بنچینەى هەموو چالاکیەکانى فێرکردن بێت .
4- جۆرى فێرکردن پیویستە بەند بێت لەسەر سروشتى مناڵ و تواناى مناڵ و خواستەکانى .
5- پەروەردەکردن رێگەى بنچینەیی بۆ پێش کەوتن و چاکسازى کۆمەلایەتى .

Education trends ڕەوتەکانى پەروەردە


               Education trends ڕەوتەکانى پەروەردە 
 ئا / دلێر مەحمود
    تەنها مرۆڤــ دەتوانێ خۆى بگونجێنى بە پێ ى پێوەرو بەهاکانى ڕۆشنبیرى ،
 ڕۆشنیرى لە داهێنانى مرۆڤـە،وە لە پێناوى پارێزگارى کردن و دەوڵمەند کردنى 
پێویستە کە پەیوەندیەکى بەردەوام بەهەبێت لە نەوەیە بۆ نەوەیەکى تر لە   
ڕێگەى هۆکارى گواستنەوە و گۆڕانى رۆشنبیرى .بۆ ئەوەى پەروەردە ڕۆڵى بنچینەیی هەبێت لە 
 پرۆسەى بەردەوامى رۆشنبیرى .
      لە جیهانى گیانەوەران دا مێروو تۆمارێکى بۆماوەیی هەیە کە بەهۆیەوە دەتوانێت بەردەوام بێت و بگونجێ بەبێ پیویستى بە فێرکردن و ڕاهینان بێت ، مرۆڤـ لاوازترین زیندەوەرە کە لە پەیدا دەبێت بەبێ هیچ توانایەکى مانەوەو بەردەوامى لە ژیاندا بە بێ ى یارمەتى ، پێویستى بە بەرنامەیەکى پەروەردەیی هەیە کە هەموو توانایەکى جوڵە ودەرچون و گونجاندن تیا تۆماربکرێت ، لە قۆناغەکانى ژیانى کە پێدا تێپەڕ دەبێت 
پێویستى بە هۆکارى ڕاهێنان و پەروەردەکردن و فێربوون هەیە بۆ بەدەست هێنانى ئەو کارامەییانەى کە یارمەتى دەدات لە خۆگونجاندن .
  بۆیە ئەگەر بەووردى سەیرى  وێژەیی پەروەردە بکەین هەمیشە مرۆڤــ بەدواى ئەوەدا گەڕاوە بۆ دەنیشان کردنى ئەو ئاستەگانەى کە لەمپەرى 
گرتوە لە بەرامبەر پەروەردەکردن  وە بە تێپەڕ بوونى تەمەن توانیوەتى زاڵ ببێت بەسەرى دا ، وە ئامانجى ئەوە بووە کە زۆرترین زانیارى وشارەزایی فێرببێت وە بگوازریتەوە بۆ نەوەکانى دواى خۆى ، بۆیە لەم بابەتە هەوڵ دەدەین کە ڕوخسارى ئەو ڕەووتانە دەربخەین کە پرۆسەى پەروەردەکردن پێدا  تێ پەڕبووە تا گەیشتە ئەو ئاستەى ئەمرۆ سەردەمى جیهانگیرى وبەرهەڵستیەکانى بەردەوامى زانیاریەکان

چەمکى پەروەردە لە نێوان ئاسانى و ئالۆزى دا :
چەمکى پەروەردە بەربڵاوترین چەمکە لە بەکارهێنان دا لە ژیانى رۆشنبیرى کە دەچێتە ناو تۆڕکى ڕۆشنبیرى و شارەزایی کۆمەڵگە کە بەزۆر ئاشکرا دەردەکەوێت لەگەڵ جۆرى زۆرى بەکار هێنانى .
لە ڕۆشنبیرى گشتى کۆمەڵگەدا پەروەردە ئەو توانایەیە کە باوان بەخەرجى دەدەن لە چاودێرى و بەخێوکردنى مناڵەکانى و دابین کردن پیویستیە گیانى و دەروونیەکان .لە بەرامبەر ئەم سا دەیە لەمانەکەى دا ئاڵوزیەک لە بەکارهێنانى زانستى دا هەیە  لەوانە :
زۆرى بەکارهێنانى چەمکى پەروەردە .
چونەناوەیەکى ئەم چەمکە لەگەڵ هەندى چەمکى نزیک لێ وەیی وەک  فیرکارى و فێربوون .
زۆرى پێناسەکردنى بە زۆرى ئەو قۆناغانەى کە پێدا پێپەڕبووە .
چونەناوەیەکى واتاکانى ئەم چەمکە لە کاتى وەرگێرانى لە زمانێکەوە بۆ زمانێکى تر

چەمکى پەروەردەکردن لە چوارچێوەى هزرى دا :
لەم ئاستەدا ژمارەیەکى زۆر پێناسەى هەیە کە دیارى ناکرێت جیاوازە بە جیاوازى ئەو بزاوتە هزریەکان کە پێناسەى دەکەن ، سەدەیەکە پێناسەى پەروەردەکردن هاوشانى ئەو کارە بەردەوامانەیە لە بوارەدا ئەنجام دەدرێت  ، بووتە هۆى کەڵەکەبوونى چەند ها تێڕوانین لەسەر چەند بنەمایەکى بابەتى  وەک : 
1- فەلسەفەى پەروەردەیی کە دیارە لە قۆناغێکى مێژوویی دیارى کراو کە پێدا تێ پەڕبووە.
2- سروشتى تێڕاونین بۆ سروشتى مرۆڤــــ .
3- بۆچونە سیاسیەکان کەدەسەڵات دارن . 
4- بۆچوونى تایبەتى نێوان بیرمەند ەکان .
5- ڕەهندى ئایدیۆلۆجى کە دەردەکەوێت لەڕووخانى بیرو باوەڕە باوەکان .   

     بۆیە جیاوازى لە پێویستى ئەو کارامەیەکان لە قۆناغە جیاوازەکانى پەروەردەکردن کە مرۆڤـــ پیویستى پێ بووە واى کردوە کە بە چەند ڕەووتێک دا تێپەڕیوەوە ، وە فەیلەسوفى گەورە رۆڵیان هەبووە